Jedną z pierwszych decyzji przy budowie domu jest wybór materiału na budowę ścian. Zanim się do tej decyzji przejdzie, trzeba wiedzieć, jakie są dostępne opcje. Ten artykuł jest pierwszym w cyklu dotyczącym konstrukcji i ocieplenia ścian. Dzisiejszy wpis będzie poświęcony wprowadzeniu do tematu, skrótowo opiszę różne rodzaje konstrukcji ścian, materiały, sposoby ocieplenia, terminy itp. Będę pisał tylko o technologiach ścian murowanych stosowanych w budownictwie jednorodzinnym. Co oznacza, że z góry pomijam technologie z dużych prefabrykatów, drewna, styropianu, domów szkieletowych czy żelbetonu.
Pod względem przeznaczenia w budownictwie można wyróżnić ściany konstrukcyjne, działowe, osłonowe i samonośne. Ścianami konstrukcyjnymi w budownictwie jednorodzinnym są zwykle ściany zewnętrzne, oraz wewnętrzne ściany nośne. Ich zadaniem jest przenoszenie obciążeń własnych jak i przejętych z innych elementów budynku (stropów, dachu itp.). Ściany zewnętrzne pełnią też funkcje osłonowe.
Duże przeszklenia również spełniają funkcje ścian osłonowych, czyli chronią wnętrze domu przed warunkami atmosferycznymi. Ściany działowe dzielą wewnętrzne pomieszczenia domu, ale nie przenoszą żadnych obciążeń poza własnym ciężarem.
Ściana szczytowa to trójkątny fragment ściany zewnętrznej na wysokości poddasza przy dachach jedno lub dwuspadowych. Wielokrotnie spotkałem się z budowlańcami nazywającymi tak krótszą ścianę zewnętrzną na wysokości piętra lub parteru. Nie jest to poprawne określenie, ale w mowie potocznej ujdzie. Ściana kolankowa służy podniesieniu podniesieniu dachu, tak aby uzyskać większą powierzchnię użytkową poddasza.
Ściana fundamentowa i piwniczna to część ściany zewnętrznej, zagłębiona w gruncie. Ponieważ fundamenty muszą się znajdować poniżej poziomu przemarzania gruntu, trzeba je zagłębić, w zależności od rejonu Polski, na 1 do 1,5 m w głąb. Przy piwnicach głębokich, lub położonych na podmokłych terenach, ściany takie wykonuje się zwykle jako monolityczne z żelbetonu. Jest to jednak metoda kosztowna.
Można też się spotkać z tzw. ścianką oporową. Jest to wzmocnienie ściany szczytowej lub piwnicznej, zapobiegające przewróceniu ściany szczytowej pod wpływem podmuchów wiatru, a ściany piwnicznej z powodu naporu gruntu. Nie jest to poprawna nazwa, w zasadzie mur (ściana) oporowa to budowla mająca powstrzymać poziome parcie gruntu, ewentualnie mająca za zadanie przejęcia rozporu poziomego sklepienia łukowego, dość często stosowana w starych kościołach.
Ściany zewnętrzne mogą być ścianami jednowarstwowymi, dwuwarstwowymi i trójwarstwowymi. Najpopularniejsze są ściany dwuwarstwowe ocieplone metodą mokrą, gdyż mają najlepszy stosunek ceny do uzyskanych parametrów izolacyjnych i konstrukcyjnych. W kolejnych wpisach będę się zajmował tylko tym typem ściany, ale dla porównania opiszę pokrótce pozostałe.
Ściana jednowarstwowa, jak łatwo się domyślić, składa się tylko z jednej warstwy, pełniącej równocześnie funkcję konstrukcyjną i izolacji cieplnej. Uchodzi za łatwiejszą i nieco tańszą w wykonaniu od ściany dwuwarstwowej o takich samych parametrach izolacyjnych. Ponieważ materiały konstrukcyjne o najlepszych parametrach termoizolacyjnych mają współczynnik U (więcej o nim w przyszłości) 3-4 krotnie gorszy niż styropian czy wełna mineralna, muszą być odpowiednio grubsze. Ściana o parametrach wymaganych dla domu pasywnego, wykonana z betonu komórkowego, musiała by mieć ponad metr grubości. Taka sama ściana dwuwarstwowa będzie o grubości 40-45 cm, przy czym połowa tej grubości wynika z wymogów konstrukcyjnych.
Osobiście uważam, że stawianie ścian jednowarstwowym w budownictwie jednorodzinnym jest kompletnie pozbawione sensu. No chyba że ktoś z góry zakłada, że będzie ogrzewał dom za pomocą śmieci, chrustu lub mułu węglowego. Ewentualnie dobrze się czuje tylko w budynku o cechach zamku i zawsze marzył o wyglądaniu na świat przez okienka strzelnicze. Ściany jednowarstwowe są natomiast sensownym ekonomicznie rozwiązaniem dla nieogrzewanych, lub ogrzewanych sporadycznie, budynków gospodarczych.
Obecnie orientacyjny koszt postawienia ściany jednowarstwowej, spełniającej minimalne wymagania co do izolacyjności cieplnej to około 160-200zł za m2.
Ściana dwuwarstwowa składa się z warstwy konstrukcyjnej, przenoszącej obciążenia pozostałych części budynku i zewnętrznej warstwy ocieplenia. Najczęściej ociepla się budynki styropianem lub wełną mineralną w płytach. Styropian, jako najtańszy, używany jest głównie w systemie ETICS, zwanym też metodą lekką-mokrą lub BSO. Oczywiście, można w tej metodzie wykorzystać też wełnę mineralną. Polega ona na przymocowaniu materiału izolacyjnego do ściany konstrukcyjnej za pomocą kleju i ewentualnie kołków, następnie zabezpieczenie za pomocą warstwy zbrojącej, czyli siatki zatopionej w zaprawie. Na zbrojenie nakłada się następnie warstwę elewacyjna, czyli tynk lub płytki elewacyjne.
Obecnie orientacyjny koszt postawienia ściany dwuwarstwowej, ocieplonej metodą lekka-mokrą, to około 180-240zł.
Inną metodą ocieplenia ściany dwuwarstwowej jest metoda lekka-sucha. Polega ona na zbudowaniu na ścianie konstrukcyjnej rusztu (drewnianego, stalowego lub aluminiowego), pomiędzy którym układa się płyty z wełny mineralnej. Następnie do rusztu mocuje się warstwę elewacyjną. Jako elewację można wykorzystać deski drewniane, lub z tworzyw sztucznych, płyty włókno-cementowe, betonowe, łupek, kamień, ceramikę i podobne.
Zaletą tej metody jest możliwość stosowania w zasadzie dowolnego rodzaju elewacji. Często stosowana przy termomodernizacji starych budynków, gdyż pozwala uniknąć zniszczenia i zabrudzenia ogrodu. Z powodu zastosowania wełny mineralnej i szczeliny wentylacyjnej między elewacją a wełną, wskazana przy ocieplaniu budynków, które z jakiś powodów wymagają wysokiej paroprzepuszczalności ścian zewnętrznych. Jest to metoda odporna na błędy wykonawcze, nie wymaga wyspecjalizowanej i doświadczonej ekipy.
Niestety, metoda lekka-sucha jest droga, głównie ze względu na ceny materiałów izolacyjnych, płyty z wełny mineralnej są też zauważalnie droższe od styropianu. Czasami w ramach jednego budynku łączy się metodę lekką z metodą mokrą, tak aby uzyskać ciekawie wyglądająca elewację utrzymując przy tym rozsądny koszt wykonania.
Koszt wykonania ściany metodą lekką-suchą zależy głównie od kosztów warstwy elewacyjnej. Koszt ściany konstrukcyjnej, ocieplenia i robocizny to około 220-250zł za m2, najtańszą elewacją jest siding (takie paskudne listwy z pcv), już od 20zł za metr kwadratowy. Ceny najdroższych materiałów elewacyjnych mogą przekraczać 400zł za m2. Czyli łączna cena waha się od 240 zł do 650zł za m2
Ściana trójwarstwowa składa się z warstwy konstrukcyjnej, izolacyjnej i osłonowej. Przypomina tym trochę metodę lekką-suchą. Warstwę osłonową wykonuje się zwykle z ceramiki, najczęściej wykorzystywane są cegły klinkierowe. Można oczywiście jako warstwę osłonową wykorzystać cienkie pustaki ceramiczne i następnie je otynkować, ale uzyskujemy w ten sposób efekt wizualny taki sam jak przy metodzie lekkiej-mokrej tylko przy dużo wyższej cenie.
Warstwa osłonowa stoi na fundamencie, choć musi być też przytwierdzona kotwami do ściany konstrukcyjnej. Ponieważ między warstwą osłonową a termoizolacją wskazana jest szczelina wentylacyjna, przy zastosowaniu wełny mineralnej wręcz konieczna, trudno uzyskać grubszą warstwę izolacji niż 15 cm.
Ściany trójwarstwowe są bardzo trwałe, ceramika, silikaty, a zwłaszcza klinkier, są wyjątkowo odporne na warunki atmosferyczne. Ten typ elewacji w zasadzie wymaga jedynie mycia co kilka - kilkanaście lat. Cena zależy głównie od kosztów materiału osłonowego (elewacyjnego). Najtańszy jest silikat, najdroższa cegła klinkierowa. Łączny koszt budowy takiego muru waha się między 250 zł a 450 zł.